Stadslegendes over Brussel en elders

"Je moest eens weten wat er in de bioscoop gebeurd is met de vriend van een van mijn goede vrienden. Afschuwelijk! Het is gewoon krankzinnig... Maar ja, het is echt gebeurd! Hij heeft het m zelf verteld."… Iedereen heeft al wel eens zo een verhaal gehoord of zelfs verteld.

In Brussel circuleren ongeveer dertig stadslegendes die al sinds jaar en dag discussies uitlokken onder de inwoners. Bij BrusselsLife wilden we meer te weten komen over deze ongewone, soms grappige, soms angstaanjagende verhalen…

We ontmoetten de specialist in Brusselse stadslegendes om het fenomeen te trachten begrijpen. Aurore Van de Winkel is wetenschappelijk medewerker aan het Institut Langage&Communication en adviseur 'beheer van geruchten' voor Fama-Ossa Consulting. Sinds 2002 is ze ondergedompeld in de stadslegendes, die ze analyseert, decodeert en ontleedt.

De oorsprong van een stadslegende

«Onder de vele verhalen die elke dag het daglicht zien, zijn er maar enkele scenario's die een stadslegende worden die zich op grote schaal verspreidt », verduidelijkt Aurore Van de Winkel.

De oorsprong van stadslegendes kan heel variabel zijn. Het kan gaan om een fait-divers in een bijzondere context. Die wordt getransformeerd, uitvergroot en vaak vermengd met andere actualiteit die op hetzelfde ogenblik verspreid wordt. Soms gaat het om oude legendes die aan de huidige tijd worden aangepast, zoals delicten die vroeger werden toegeschreven aan trollen en nu aan de Turken.

«Aan de oorsprong kan het ook gaan om een grap, een anekdote uit een roman of een film die men uitlegt aan anderen. Vervolgens vergeet men bij het vertellen van het verhaal steeds meer de fictie en wordt het voorgesteld als authentiek», vervolgt de specialiste.

Opgelet! Maximaal verspreiden

Vroeger was de voornaamste verspreidingsfactor van stadslegendes mond-aan-mond, verplaatsing door toerisme, zakenreizen en immigratie. Vandaag hebben we het over sms-en, mails en statussen op sociale netwerken die maximaal verspreid worden.

De laatste verscheen in september 2012 op Facebook: «Meisjes, opgelet ! Er circuleren valse taxi's in Brussel! De echte hebben een gele band aan de zijkant van de wagen en een nummerplaat die begint met 1-TX. Droevige realiteit: vorige week vijf verkrachtingen in het Ter Kamerenbos in zo een tax. Wees waakzaam! Deel maximaal, het gaat om ieders veiligheid».

Deze informatie werd zelfs verspreid door een radiozender, wat de feiten nog geloofwaardiger maakte. «Media zorgen soms voor extra verspreiding van stadslegendes. Ze nemen verhalen over zonder de bron te checken. En met internet kan het heel snel gaan. De informatie wordt overgenomen door anderen persorganen, en nog, en nog...… », waarschuwt Aurore de Winkel. 

Waarom trappen we in de val?

Stadslegendes spelen in op dagdagelijkse angsten van mensen. De specialiste verklaart: «Deze legendes lijken realiteit omdat de verhalen steeds opnieuw geactualiseerd worden door ze te verankeren in de huidige realiteit. En wie een verhaal vertelt, houdt er niet van dat het in twijfel wordt getrokken. Daarom worden er geloofwaardige elementen aan toegevoegd. Een verhaal heeft meer impact als het verband houdt met dagdagelijkse locaties die e kennen of bezoeken».

In stadslegendes worden vaak referentiepersonen en geloofwaardige bronnen geïntegreerd: een vriend van een bevriende politieagent in die bepaalde gemeente, de nicht van een apotheker die werkt in het nabijgelegen ziekenhuis…

Brusselse stadslegendes

In Brussel spelen de stadslegendes zich af in het Josaphatpark, bij IKEA Anderlecht, in de toiletten van de MIVB, in de paskamers van de winkels in de Nieuwstraat, in het station Rogier, Anneessens…

Maar de studies van Aurore Van de Winkel tonen aan dat die verhalen niet typisch Brussels zijn: «Het zijn dezelfde verhalen als elders, maar getransponeerd naar plaatsen in de hoofdstad. Ze zijn hetzelfde, op enkele details na die verschillen naargelang de actualiteit en de regio».

De oude vrouw met de behaarde handen

Je kent zonder twijfel de legende van de oude vrouw met de behaarde handen... Of toch niet? Het verhaal speelt zich af in de Nieuwstraat na het winkelen of op de parking van Kinepolis op de Heizel... Onze specialiste vertelt: «een jongedame gaat naar aar wagen en neemt plaats. Ze merkt een oude dame op die op de achterbank zit. Die vraagt haar om haar naar huis te brengen. Haar zon vergat haar immers op te pikken. Het jonge meisje stemt in. Een oude vrouw, wat zou ze riskeren? Tijdens het traject steekt de oude dame haar hand uit om de weg te wijzen. Het meisje merkt dat ze niet de handen van een oudere persoon heeft, maar de behaarde handen van een man. Ze voelt zich bedreigd en lokt een ongeval met een bus uit om de zaak te doen stoppen. De oude dame vlucht. De politie ontdekt in de koffer van de wagen chloroform, een kettingzaag en vuilniszakken. De seriemoordenaar van Bergen is terug!»

Waar of onwaar? Uiteindelijk doet de waarheid er weinig toe voor de mensen die het verhaal vertellen. Ze geven de informatie door om mensen te waarschuwen voor gevaren in het dagelijkse leven. Een soort gratis preventieve boodschap: «pas op voor iedereen, je weet nooit wat er kan gebeuren. Zelfs een oude dame is niet noodzakelijk ongevaarlijk…».

Ontdek onze compilatie van stadslegendes.

Het advies van een specialiste

Aurore Van de Winkel geeft ons nog advies om stadslegendes te ontcijferen.

«Als je een twijfelachtig verhaal hoort, volstaat het een en ander op te zoeken op internet om duidelijkheid te scheppen», legt de specialiste uit. «Het volstaat enkele kernwoorden in te tikken en je vindt al snel min of meer gelijkaardige feiten. Verder kan je ook terecht op websites zoals hoaxbuster.com waar je informatie vindt over legendes».

Ze vervolledigt haar uitleg met een waarschuwing: «De meeste mensen staan welwillend tegenover stadslegendes, maar het is van groot belang kritisch te blijven: de impliciete boodschap die verspreid wordt, is soms homofoob, racistisch,... Die verhalen lokken vaak hevige emoties uit en stigmatiseren soms bepaalde bevolkingsgroepen ie er de zondebok van zijn».

Wil je meer weten over de lagende van 'Het Parfum', De ezel van het Josaphatpark of de mislukte ontvoering bij IKEA? Aurore Van de Winkel nodigt geregeld uit om deel te nemen aan de Brussels Urban Legends Tour.