Middeleeuws Brussel: terug naar de bron

Vul je drinkbus. We nemen je mee op een reis door de tijd om het Brussel van weleer te ontdekken. Hoe zag onze hoofdstad eruit tijdens de Middeleeuwen?

Ik heb het over tijd waarin Brussel zo groot was als een zakdoek, waarin de stad was omgeven door onbegaanbare muren en waarin kruisboogschutters hun pijlen versierden om ons land te verdedigen.

Eerste en tweede omwalling

Laten we onderduiken in de dertiende eeuw, in de tijd van de Hertogen van Brabant. Brussel telt tussen 5.000 en 10.000 inwoners en begint voldoende invloed te hebben om de vijand aan te wakkeren. Er moet dringend een omwalling komen.

Rond de stad is een eerste omwalling opgetrokken van 7 meter hoog en 4 kilometer lang. De muren zijn dik, 2.30 meter. Toegang tot de stad is mogelijk langs slechts 7 poorten. Van op de 50 torens van de versterking bewaken de soldaten het platteland, klaar voor een eventuele aanval.

Hoe zag Brussel er in die tijd uit? Het leven draait rond drie pijlers: het eiland Sint-Goriks en zijn handelspoort, het Paleis op de Coudenberg en de collegiale kerk van Sint-Michiel en Sint-Goedele.

Al snel kunnen de muren deze stad die blijft ontwikkelen niet meer omgeven. Ook de wijken buiten de eerste omwalling moeten beschermd worden. Een eeuw later wordt er een tweede omwalling van 8 kilometer gebouwd. Die volgt de grenzen van Brussel Pentagoon en komt dus overeen met de huidige kleine ring.

Opnieuw geven 7 poorten toegang tot de stad. Elke poort van de eerste omwalling leidt via een weg die we vandaag nog kennen naar een poort in de tweede omwalling... De Koudenbergpoort leidt via de Naamsestraat naar de Naamsepoort. De Steenpoort leidt naar de Hallepoort via de Hoogstraat. De Sint-Goedelepoort leidt naar de Leuvensepoort via de Leuvensestraat…

Bij het vallen van de nacht sloot Brussel zijn poorten. De klokken luidden om het sluiten aan te kondigen. Pech voor de laatkomers, zij moesten de nacht buiten de omwallingen doorbrengen.

Paleis op den Coudenberg

Het Paleis op de Coudenberg is een van de belangrijkste overblijfselen uit de Middeleeuwen. Om toegang te hebben, moest je tot op de top van de Coudenberg klimmen, vandaag de Kunstberg. Vanaf de elfde eeuw bouwden de Hertogen van Brabant op deze hoogten een paleis dat gedurende 600 jaar steeds uitbreidde en werd verfraaid. De Hertogen van Brabant, daarna van Bourgogne, Karel V en de Aartshertogen Albert en Isabella maakte er hun hoofdverblijfplaats van. In 1731 werd het paleis verteerd door de vlammen…

Overblijfselen uit het verleden in de stad

De tijd heeft grip genomen op de twee historische omwallingen, het Paleis op den Coudenberg en de rest van de middeleeuwse stad, maar de stad verbergt nog enkele overblijfselen uit het verleden.

Overblijfselen van de eerste omwalling

De Anneessenstoren bevindt zich aan de voet van de Zavel, langs de Keizerslaan. Van op deze toren verdedigden de soldaten de Hoogstraat. Dit deel van de omwalling, dat heel goed bewaard is, bevat meerdere schietgaten. Dankzij de rechte, langwerpige vensters kon men er met de boog of de kruisboog schieten zonder zelf geraakt te worden.

Ga naar de Villersstraat, naast het Dinantplein, om de muur en de Villerstoren, ook wel de Sint-Jacquestoren genoemd, te ontdekken. Ga op een bankje zitten en droom weg over het verleden.

Achter Sint-Katelijne, in het midden van de nieuwbouw van het Novotel, ligt de Zwarte Toren. De toren is in extremis van de afbraak gered door burgemeester Charles Buls en is een overblijfsel uit het verleden in het midden van de stad.

Er zijn ook nog heel wat overblijfselen in heel wat Brusselse privéwoningen. Dat is het geval voor de Plebaantoren en dat deel van de omwalling dat leidt naar de Treurenbergpoort die gelegen is achter de Sint-Michiels- en Goedelekathedraal. Ze zijn perfect bewaard gebleven en liggen in de tuinen van woningen in de Wildewoudstraat, meer bepaald die van de deken. Ook het Paleis voor Schone Kunsten herbergt een toren maar die is enkel bij uitzonderlijke gelegenheden toegankelijk...

Overblijfselen van de tweede omwalling

Een van de enige bewaarde overblijfselen van de tweede omwalling is de Hallepoort. De afgeronde voorgevel is quasi intact gebleven sinds de bouw van het gebouw in de 14e eeuw. Zijn huidige neogotische stijl danken we aan architect Henry Beyaert die de gevel aan de kant van de Hoogstraat en de top van het gebouw verbouwde tussen 1868 en 1870. Vandaag is de Hallepoort een museum, toegankelijk voor het publiek. Je ontdekt er permanente collecties, gewijd aan het leven in Brussel tijdens de Middeleeuwen.

Naast de Hallepoort zijn er geen andere overblijfselen van de tweede omwalling rond Brussel. Behalve een gereconstrueerd stukje muur in metrostation Munthal, gerenoveerd tijdens de werken aan de metro in 1982.

Onder het Paleis van de Coudenberg

Er blijft niets meer over van het Paleis van de Coudenberg dat is afgebrand in 1731. In 1780 is op de ruïnes het Koninklijk Paleis gebouwd. Maar blijft er echt niets meer over? Niet echt... Onder het Koninklijk Paleis zijn er nog archeologische overblijfselen van de Coudenberg.

Je kan afdalen voor een geleid bezoek. Je ontdekt er de kelders van het hoofdgebouw van het kasteel, de keukens… En vooral de bekende ceremoniële zaal « Aula Magna » waar Karel V op 15-jarige leeftijd tot koning werd gekroond en waar hij 40 jaar later aftrad.

Bruxella 1238

In 1238 vestigde zich aan de rand van de Zenne, net naast de Sint-Niklaaskerk, een franciscanenklooster. Gerenoveerd tijdens de werken aan de Beurs van Brussel in 1988, gaven de ruïnes hun geheimen prijs. Op deze archeologische site bevindt zich het graf van Hertog Jan I van Brabant, overleden in 1294.

Sint-Niklaaskerk

De Sint-Niklaaskerk is een van de vier eerste Brusselse kerken. Ze bevindt zich niet meer volledig in de oorspronkelijke staat in Romeinse stijl uit de 11e eeuw, maar het koor van de kerk is nog in originele staat (1381).

Achteraan in de kerk bevindt zich boven het portaal nog een kanonbal van de beschieting in 1695.

Wanneer de Middeleeuwen uit de as herrijzen

Terwijl de ruïnes van Brussel onder de hoofdstad slapen, herrijst de middeleeuwse stad een keer per jaar uit zijn as. De Ommegang brengt eer aan Keizer Karel met spektakels en reconstructies. De Keizer maakt zijn blijde intrede, vergezeld van boogschutters, kruisboogschutters, schermers en ridders.

Ontdekt gedurende drie dagen een van de oudste overblijfselen van het Brussels immaterieel vastgoed: paardenspelen, valkeniers, kruisboogwedstrijden... Een echt middeleeuws dorp.